Modern iş yaşamının çok önemli sorunlarından biri olan Mobbing İngilizce kökenli bir sözcük. Kelimenin sözlük karşılığı, psikolojik şiddet, yıldırma, taciz, kuşatma, baskı, rahatsızlık ve sıkıntı verme. Mobbing ya da işyerinde psikolojik şiddet, bireyin işyerinde psikolojik sağlığını olumsuz bir biçimde etkileyen, kendisini baskı ve tehdit altında hissetmesine neden olan tutum ve davranışlara maruz kalması. Diğer bir ifade ile işyerinde psikolojik şiddet; her hangi bir çalışanın işini terketmesinin sağlanması, saf dışı bırakılması amacıyla diğerleri - çalışma arkadaşları, yöneticileri veya işvereni - tarafından sistematik bir biçimde psikolojik baskı uygulanmasıdır. İş ortamında psikolojik şiddet ya da yıldırma davranışları çok çeşitli biçimlerde olabilmektedir; bireyin dıştalanması, varlığının red edilmesi ya da yok sayılması, işyerindeki uygulamalar açısından ayrımcılık yapılması, hakkında asılsız söylentilerin üretilmesi ve yaygınlaştırılarak itibarının zedelenmesi. sorumluluk alanındaki işlerin geri alınması ya da sık sık değiştirilmesi, kapasitesinin altında iş verilmesi, çabalarının, başarılarının görmezden gelinmesi...Günlük çalışma ortamı ve ilişkileri içinde arızi bir biçimde yaşanan ve belirli bir rasyoneli olan davranış ya da uygulamaların hepsi psikolojik şiddet olarak tanımlamak doğru değil. İşyerinde psikolojik şiddetten söz edilebilmesi için bu tarz uygulamaların sistematik bir biçimde sergilenmesi ve süreklilik içeriyor olması gerekiyor.

İşyerinde Psikolojik Şiddet Yeni Bir Sorun Mu?

Mobbing kavramının iş dünyası sorunlarından biri olarak 1980'li yıllarda gündeme girmesi ve ele alınması bir tesadüf değil. Bu yıllar Toplam Kalite Yönetimi felsefesinin ve insan kaynağının etken yönetimi için gerekli koşulların oluşturulmasına yönelik çabaların hız kazandığı yıllar. Dolayısıyla çalışan performansını etkileyen her türlü iş ortamı koşullarının ve iş yeri davranışlarının mercek altına alındığı bu dönemde işyerindeki "yıldırma" ya da "psikolojik baskı"lar da inceleme konusu oldu. Çalışmalar gösterdi ki bu hemen her tür ülkede ya da sektörde çalışanların derinden derine çok da farkında olmadan yaşadıkları ciddi bir sorun. Ciddi bir sorun çünkü; sadece çalışan performansını değil aynı zamanda ve daha da kötüsü çalışanın psikolojik ve fizyolojik sağlığını tehdit ediyor. Yakından bakıldığında mobbing; adı konulmadan önce de iş dünyasında var olan ve çalışanların sıklıkla yaşadığı sorunlardan biri. İnsan kaynağının değerinin anlaşılmasıyla ve insan kaynağının sağlığını ve dolayısıyla performansını etkileyen sorunlardan biri olarak gün ışığına çıkarıldı. Peki bu önemli soruna kaynaklık eden hangi önemli faktörler var?

İşyerinde Psikolojik Şiddetin Önemli Besin Kaynakları Neler ?

Rekabet; İletişim ve bilişim teknolojilerinde yaşanan devrim ile gündemimize giren küreselleşme ile dünyanın küçülmesi, yükselen bilgi ekonomisi rekabet koşullarını değiştirdi. Söz konusu değişim ve gelişmeler dünyanın hem organizasyonlar hem de bireyler için eskisine oranla çok daha fazla talepkar olmasıyla sonuçlandı. Bütün bu oluşumlar sadece organizasyonlar arası rekabetin değil aynı zamanda bireyler arası rekabetin de dozunu artırdı. Aşırı rekabetçi iş ortamları, hızlı çalışma temposu, artan stres "çalışma" alanlarının adeta bir "mücadele" ortamına dönüşmesine elverişli koşullar yaratıyor. Bu koşullar iş ilişkilerinin ve iş yeri davranış biçimlerinin giderek daha yarışmacı, daha saygıdan ve bir takım değerlerden yoksun dinamikler çerçevesinde işlemesi sonucunu getirebiliyor. Toplumsal ve dolayısıyla organizasyonel kültürün niteliğindeki değişimler, yükselen "değerlerin" nitelik değiştirmesi neredeyse "Başarıya giden her yolun mübah olduğu" bir anlayışın yaygınlaşmasına neden olmaya başlaması, işyerindeki psikolojik şiddeti besleyecek bir oluşum olarak nitelenebilir.

Yönetim felsefesi ve yönetsel uygulamalar; yöneticilerin mevcut pozisyonlarını koruma amaçlarına, beklenen yetkinlikler doğrultusunda kendilerini geliştirmek yerine, üst yönetimin gözündeki değerlerini başka inisiyatiflerle korumaya çalışmayı tercih etmeleri ya da tamamen yönetim felsefelerinin niteliği nedeniyle uyguladıkları yönetim tarzları en önemli mobbing nedenlerinden biri olabilmektedir; çalışanların başarılarını kendilerine mal etme, başarılı çalışanların potansiyel tehlike olarak görülerek başarılarının hasır altı edilmesi ve görünmez kılınması, "gerekli bilgilerin tekeli" olmanın güç kaynağı olarak algılanarak çalışanlara bilgi aktarımının sınırlanması, geribildirim verilmemesi, çalışan görüşlerine değer verilmeyerek çalışan katılımcılığının ve fikir üretiminin gücendirilmesi, çabaların görmezden gelinerek tanınma ve takdir uygulamalarının kısıtlanması ve çalışanın bir anlamda emeğinin katkısının ve bir bütün olarak kişiliğinin yok sayılması gibi yönetsel davranış ve uygulamalar sıklıkla yaşanabilmektedir.

İşsizlik oranının yüksekliği; Bir şekilde bulunmuş olunan işini kaybetme korkusu özellikle hiyerarşinin alt kademelerinde bulunanlara, bu koşullara dayanma ve sineye çekme dışında bir seçenek bırakmamaktadır. "İşine gelmeyen gider!" biçimindeki her türlü davranışın kabulünü dayatan yönetim yaklaşımı bireylerin her gün değersizlik duygusu ve işini kaybetme korkusu yaşamasına neden olmaktadır...

İşyerinde psikolojik şiddet, birey ve organizasyon açısından çalışma ilişkilerinin bozulmasından, performansın düşmesine ve maliyetlerin artmasına kadar ağır ve onarılamaz ekonomik, sosyal ve psikolojik sonuçları beraberinde getiriyor. İş yerindeki uygulamaların sistem ve kurallara bağlı olarak yürütülmesi, çalışanların özellikle geleceğini ilgilendiren konularda objektif kriterlerin oluşturulması ve uygulanması, alınan kararların, ulaşılan sonuçların ve iletişimin şeffaflaştırılması. Bir anlamda kişiye özel, ayrımcılılık temelindeki uygulamaların, yaygın ifadesiyle çifte standartın kaldırılması, yasal koruma sağlanması, çalışanların ve yöneticilerin konuya ilişkin bilinç düzeylerinin geliştirilmesi sorunun çözümünde etkili olabilecek önemli adımlar olacaktır.

Dr. Sema ÖZÇER
MAY Danışmanlık - Kurucu Ortak
TİSK İşveren Dergisi, Mayıs 2007